پرتو درمانی یا رادیوتراپی سرطان سینه چیست؟ بهترین زمان رادیوتراپی سرطان سینه

پرتودرمانی – radiotherapy (رادیوتراپی) روش درمانی رایج و قابل اطمینان برای انواع تومورها و سرطان ها از جمله سرطان پستان است. پرتوهای پر انرژی ایکس به از بین بردن سلول های سرطانی کمک می کنند. این پرتو ها که از دستگاه شتاب دهنده خطی ساطع می شوند، نامرئی بوده و بدون احساس درد منجر به حذف سلول های سرطانی می شوند، زیرا این سلول ها به دلیل سرعت رشد بیشتر نسبت به سلول های سالم، واکنش بیشتری نسبت به پرتو درمانی نشان می دهند.

بنابراین پرتو درمانی یکی از مهمترین اقدامات جهت درمان سرطان پستان است که بنابر تشخیص پزشک در هر مرحله از بیماری توصیه می شود. این مقاله با هدف بررسی رادیوتراپی، طول مدت درمان، عوارض پرتودرمانی و… نگارش شده است و سعی شده تا به سوالات پرتکرار بیماران در این زمینه پاسخ داده شود. پس اگر می‌خواهید در این زمینه اطلاعات بیشتری کسب کنید با ما همراه باشید.

پرتودرمانی چیست؟

پرتو درمانی یا رادیوتراپی روشی است که در آن از طریق تابش اشعه های ولتاژ بالا مانند اشعه ایکس امواج آلفا، بتا یا گاما سلول‌ های سرطانی به مرور از بین می‌روند، البته مرگ سلول های سرطانی به یکباره اتفاق نمی افتد، این ممکن است روزها، هفته ها و حتی ماه ها به طول بیانجامد. پرتودرمانی برای انواع سرطان ها از جمله سرطان پستان به دو شکل خارجی و داخلی انجام می‌شود. انتخاب نوع پرتو درمانی به عوامل زیر بستگی دارد:

• نوع سرطان
• اندازه تومور
• محل تومور در بدن
• نزدیکی تومور به بافت های طبیعی حساس به تابش
• سلامت عمومی بیمار
• وجود دیگر انواع سرطان
• سن و سایر شرایط پزشکی

اما هر کدام از انواع پرتو درمانی چگونه و به چه شکل عمل می کنند؟ در واقع استیج سرطان پستان یکی از عوامل بسیار مهم در انتخاب این روش است. همچنین ممکن است که از روش پرتودرمانی در کنار روش‌های دیگر جراحی سرطان مانند ماستکتومی استفاده شود. نکته مهم پادتن درمانی نباید با پرتو درمانی اشتباه گرفته شود

مقاله مرتبط: پادتن درمانی در سرطان پستان

پرتودرمانی سینه چگونه انجام می‌شود؟

پرتودرمانی سینه از دو طریق پرتودرمانی داخلی و پرتودرمانی خارجی انجام می‌گیرد. هر یک از این روش‌ها ملاحظات خاصی را دنبال می‌کنند. در ادامه به توضیح روش انجام پرتودرمانی داخلی سینه و پرتودرمانی خارجی سینه می‌پردازیم.

پرتودرمانی خارجی سینه

برای انجام پرتودرمانی سینه بیمار باید به بیمارستان یا مرکز درمانی منتقل شود. درمان سرطان سینه با پرتودرمانی باید در یک اتاق مخصوص انجام گیرد. قبل از شروع پرتودرمانی سرطان سینه بیمار باید لباس خود را با لباس‌های بیمارستان تعویض کند.

پس از آماده شدن بیمار برای پرتودرمانی، پرستار یا پزشک تصاویر اشعه ایکس از فرد تهیه خواهد کرد. این کار برای اطمینان از موقعیت صحیح بیمار خواهد بود. منظور از موقعیت صحیح، وضعیتی است که در جلسه شبیه­سازی برای بیمار در نظر گرفته شده است.

در هنگام پرتودرمانی سینه، درمانگر از اتاق مورد نظر خارج شده و شتاب دهنده خطی (دستگاه مرتبط با پرتودرمانی) را روشن می‌کند. اشعه مورد نظر، از فاصله مشخصی به بافت سینه تابانیده می­شود. تمامی شرایط داخل اتاق پرتودرمانی و وضعیت بیمار، از یک اتاق دیگر کاملا تحت کنترل خواهد بود. حتی بیمار می‌تواند از داخل اتاق با درمانگر در ارتباط باشد.

مدت زمان لازم برای پرتودرمانی خارجی سینه

تحویل اشعه یا همان پرتودرمانی سرطان سینه تنها چند دقیقه به طول می‌انجامد. با این حال، بیمار در حدود ۱۵ تا ۴۵ دقیقه باید زمان برای انجام پرتودرمانی سرطان سینه در نظر بگیرد. بخشی از این زمان، صرف تنظیم موقعیت صحیح بیمار می‌شود. ممکن است در ابتدا این مساله چندان مهم به نظر نرسد. اما لازم است بدانید که قرار گرفتن بیمار در موقعیت مناسب، نقش موثری در نتیجه حاصل از پرتودرمانی سینه خواهد داشت.

آیا پرتودرمانی سرطان سینه دردناک است؟

پرتو درمانی سرطان سینه بدون درد است. با این حال، ممکن است در حین پرتودرمانی، بیمار احساس ناراحتی داشته باشد. در چنین مواردی، پرتودرمانی متوقف می‌شود. اگر احساس ناراحتی شما تنها در اثر دراز کشیدن در وضعیت مورد نیاز باشد، بهتر است آن را به مدت کوتاهی تحمل کنید تا درمان تمام شود.

مراقبت‌های بعد از پرتودرمانی خارجی سینه

پس از اتمام جلسه پرتودرمانی، پزشک یا درمانگر درباره مراقبت‌های بعد از پرتودرمانی خارجی سرطان سینه با بیمار صحبت می‌کند. یکی از مهم ترین مراقبت‌ها، مراقبت از پوست ناحیه تحت درمان است.

ممکن است پس از اتمام تعداد جلسات پرتودرمانی خارجی، پزشک تعداد جلسات بیشتری را برای بیمار تجویز کند. معمولا جلسات اضافه شده برای اطمینان از تکمیل درمان است. برای مثال، گاهی در جلسات اصلی پرتودرمانی به تمام بافت سینه اشعه داده شود. اما در جلسات اضافی، تنها به محل وجود تومور اشعه تقویت شده می­تابانند. عمده بیماران با انجام ۴ تا ۵ جلسه پرتو درمانی تکمیلی، درمان خود را کامل خواهند کرد.

پرتودرمانی داخلی سینه

در این روش، منبع رادیواکتیو برای پرتودرمانی از طریق جراحی، در داخل سینه قرار می­گیرد. بنابراین، این درمان به صورت سرپایی قابل انجام است. در این روش، مواد رادیواکتیو در داخل این منبع قرار می‌گیرند. این کار به صورت دو بار در روز تکرار می­شود. بیمار پس از هر بار می­تواند به فعالیت­های روزمره خود بپردازد. پس از کامل شدن پرتودرمانی داخلی سینه، دستگاه پرتورسان از بدن خارج می‌شود.

استفاده از تشعشعات داخلی برای درمان سرطان سینه، حساسیت و درد در ناحیه سرطانی را بالا می‌برد. به همین دلیل، معمولا قبل از شروع پرتودرمانی داخلی سینه، درمانگر داروی ضد درد به بیمار می‌دهد.

به عنوان یک نکته مهم در نظر داشته باشید که تمامی تومورهای پستان، سرطانی نیستند. بلکه این تومورها به 2 دسته اصلی تومورهای خوش خیم پستان و تومورهای بدخیم پستان تقسیم می‌شوند.

عوارض پرتودرمانی در درمان سرطان پستان

رادیوتراپی سرطان سینه با پرتوهای پرانرژی انجام می‌گیرد. با این که این پرتوها به بافت‌های سالم آسیب نمی‌زنند، اما در هر حال، عوارضی را در پی دارند. البته این عوارض مدتی پس از اتمام درمان برطرف شده و فرد بهبودی کامل پیدا می‌کند. برخی از رایج‌ترین عوارض پرتودرمانی پستان شامل موارد زیر هستند:

• خستگی مفرط: خستگی های جسمی، ذهنی و روحی در افراد مبتلا به سرطان بسیار مشاهده می شود. افراد پس از چند هفته که درمان را انجام می دهند و حتی در طول دوره ادامه درمان احساس خستگی خواهند داشت و ممکن است در انجام فعالیت های روزانه دچار مشکل شوند. اگر احساس خستگی باعث عدم تمرکز، پایین آمدن کیفیت خواب و اختلال در زندگی روزانه و اجتماعی شود باید با پزشک خود یا یک روانشناس صحبت کنید.
• آسیب های پوستی: تورم، پوسته پوسته شدن، تاول، قرمزی تغییر رنگ و تحریک پوست از مهمترین عوارضی هستند که ممکن است چند هفته پس از پرتو درمانی مشاهده شوند. این شرایط درماتیت پرتویی گفته می شود. اگر این آسیب‌ ها به موقع مورد بررسی قرار نگیرند، می‌توانند باعث تحریک بیشتر در نقاط آسیب دیده و حتی عفونت شوند.

عدم استفاده از لباس های تنگ، محافظت در برابر نور خورشید، استفاده از شوینده‌های بسیار ملایم، لوسیون ها، کرم های تجویز شده، قرار گرفتن در برابر گرما یا سرمای شدید، مهم ترین اقداماتی هستند که می‌توانید برای بهبود این شرایط انجام دهید.

• پایین آمدن تعداد گلبول ها در CBC آزمایش شمارش خون: در موارد بسیار نادر پرتودرمانی می‌تواند بر سلول‌های خونی اثر بگذرد و باعث شود تا شمارش خون در سطح پایین تری قرار بگیرد. در این صورت دستور توقف درمان داده می‌شود تا شرایط بیمار به حالت عادی برگردد.
• تورم پستان در اثر تجمع مایعات (ادم لنفاوی): این نیز یکی دیگر از عوارض درمان سرطان پستان به روش رادیوتراپی است. برای جلوگیری از هرگونه تحریک پوستی اطراف پستان بهتر است از سوتین های نخی و نرم استفاده شود یا در صورت امکان اصلاً سوتین پوشیده نشود.
• درد سینه: تجمع مایعات(ادم لنفاوی ) ممکن است منجر به درد در سینه‌ها شود. این عارضه یک یا دو ماه پس از پرتودرمانی به مرور از بین خواهد رفت.
• تغییرات طولانی مدت در پستان: پرتو درمانی می تواند پوست سینه ها را تیره تر و منافذ را بزرگتر و برجسته تر نماید. در این صورت ممکن است احساس کنید پوست شما ضخیم تر و سفت تر از گذشته شده است. تجمع مایعات یا بافت اسکار مهمترین دلایل این امر می باشند.

در موارد بسیار نادر ممکن است شکستگی دنده، عوارض قلبی، آسیب ریه، آسیب به شانه ها و بازوها پس از درمان سرطان پستان به روش رادیوتراپی مشاهده شوند.

نکته مهم این است که خود پرتودرمانی خصوصا در ناحیه قفسه سینه در بیماری ها و سرطان های دیگر می تواند از عوامل موثر در ایجاد سرطان سینه باشد.

رعایت رژیم غذایی مناسب سرطان پستان می‌تواند عوارض پرتودرمانی را تا حد محسوسی کاهش دهد. به شما پیشنهاد می‌کنیم که در دوره پرتودرمانی به رژیم خود توجه بیشتری داشته باشید.

رادیوتراپی برای کدام بیماران مناسب نیست؟

پرتودرمانی ممکن است در بیمارانی که شرایط زیر را دارند مناسب نباشد یا نیاز به احتیاطات اضافی داشته باشد:

• بارداری: پرتو می‌تواند برای جنین درحال‌رشد مضر باشد، بنابراین معمولاً پرتودرمانی تا پس از زایمان به تأخیر می‌افتد.
• ایمپلنت سینه : تعدیلاتی انجام می‌شود تا مواجهه ایمپلنت با پرتو به حداقل برسد. از تکنیک‌های خاص ثابت سازی و پرتودهی استفاده می‌کنند.
• اختلالات خودایمنی: پرتو می‌تواند بالقوه برخی مشکلات خودایمنی مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید و اسکلرودرما را بدتر کند یا عود آنها را تحریک نماید.
• برخی ضربان‌سازها و دفیبریلاتورها : ممکن است ماشین‌آلات و پرتو با برخی مدل‌های قدیمی‌تر تداخل داشته باشند. مدل‌های جدیدتر اغلب سازگار هستند.
• مواجهه قبلی با پرتو: نواحی که قبلاً تحت پرتو‌درمانی قرار گرفته‌اند معمولاً تحمل پرتو بیشتری را بدتر از سایر نواحی دارند، زیرا حساسیت بیشتر و خطر سمیت بالاتر است.
• سن پایین: کودکان و بزرگسالان جوان نسبت به پرتو حساس‌تر هستند و خطر ابتلا به سرطان‌های ثانویه در طول عمرشان بیشتر است، بنابراین خطرات در برابر فواید پرتودرمانی باید بادقت زیاد سنجیده شود.

پرتودرمانی چقدر طول می‌ کشد؟

انجام هر جلسه رادیوتراپی کمتر از نیم ساعت به طول می‌انجامد. در واقع در طی درمان چند دقیقه بیمار به صورت درازکش قرار می‌گیرد. البته مدت زمان انجام رادیوتراپی به میزان پیشرفت سرطان و علائم مرتبط با آن نیز بستگی دارد. به طور دقیق نمی توان گفت پرتو درمانی تا چه زمانی طول می کشد.  انجام رادیوتراپی برای درمان سرطان پستان ممکن است روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها به طول بیانجامد، زیرا همانطور که گفته شد، از بین رفتن سلول های سرطانی به زمان نیاز دارند.

پس از آنکه دوره های پرتودرمانی به پایان رسید، پزشک متخصص معاینات منظمی را برای شما در نظر می‌گیرد. این معاینات به مرور زمان با فاصله بیشتری انجام خواهند شد. معاینات منظم باعث می شوند تا علاوه بر کاهش استرس و اضطراب، مدیریت درمان نیز به بهترین شکل انجام شود تا از عود مجدد بیماری، آسیب ها و مشکلات احتمالی پیشگیری شود.

استفاده همزمان از پرتو درمانی و جراحی

در رادیوتراپی سینه همیشه نمی توان از دوزهای بسیار بالا استفاده کرد، زیرا اندام های حساس ممکن است در نزدیکی بافت سرطانی باشند.  به همین دلیل گاهی پزشکان سعی می‌ کنند تا با استفاده از جراحی به طور موقت اندام های مجاور را جابجا کنند. از این طریق آنها را از قرار گرفتن در معرض تشعشعات محافظت می نمایند. از طرفی پرتودرمانی برای درمان تومورهایی استفاده می شود که برداشتن آنها در طول جراحی دشوار است و این نگرانی وجود دارد که ممکن است مقادیر میکروسکوپی سرطان بعد جراحی باقی بمانند.

در هر صورت بهتر است حدود شش هفته بین انجام جراحی و رادیوتراپی فاصله باشد. انجام جراحی می تواند قبل یا بعد از رادیوتراپی با اهداف درمانی زیر باشد:

• رادیوتراپی بعد عمل جراحی: هدف پرتو درمانی بعد جراحی از بین بردن سلول های سرطانی است که ممکن است بعد از جراحی باقی مانده باشد. به این نوع درمان درمان کمکی می گویند تابش پرتو می تواند روی بهبود زخم تاثیر بگذارد به همین دلیل پزشکان رادیوتراپی را حدود یک ماه بعد از جراحی سرطان پستان به تاخیر می اندازند.
• رادیوتراپی قبل عمل جراحی: هدف از انجام پرتودرمانی قبل از جراحی کوچک کردن تومور جهت برداشت و حذف آسان تر آن است. به این روش درمانی نئوادجوانت می گویند.

با استفاده از روش‌های ترکیبی سعی می‌شود، بیماری سرطان در مدت زمان کوتاه‌تری با درصد موفقیت بیشتری درمان شود. طول عمر مبتلایان به سرطان سینه به عوامل مختلفی بستگی دارد که یکی از آن‌ها فاصله بین شروع درمان و شروع بیماری است.

چه بیمارانی کاندیدای مناسب پرتودرمانی هستند؟

سن، وضعیت سلامتی، شرایط پزشکی قبلی، بارداری، ناتوانی جسمی مهم ترین فاکتورهایی هستند که میزان مقاومت فرد را در برابر شدت و عوارض جانبی احتمالی پرتودرمانی نشان می دهند. پزشک متخصص همه این عوامل را برای تعیین اینکه آیا شما می توانید پرتودرمانی برای سرطان پستان انجام دهید یا خیر، در نظر می گیرد.

با در نظر گرفتن همه این شرایط پرتو درمانی برای بسیاری از بیماران درمان عالی است، اما در برخی موارد، اگر سرطان پستان فراتر از قسمت‌های موضعی بدن گسترش یافته باشد، ممکن است پرتودرمانی توصیه نشود.  پزشک ممکن است پرتو درمانی را به عنوان درمان اولیه سرطان، برای کوچک کردن تومور قبل از جراحی،  جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی باقی‌مانده بعد از جراحی یا در ترکیب با سایر درمان‌ها (مانند شیمی‌درمانی)، بسته به نوع و مرحله سرطان، توصیه کند.

در واقع افرادی کاندیدای مناسب برای درمان سرطان پستان هستند که تومور آنها مهار شده و دور از اندام های حیاتی قرار داشته باشد.

آیا پرتودرمانی باعث ریزش مو می‌شود؟

یکی دیگر از مهمترین نگرانی هایی که افراد هنگام انجام پرتو درمانی برای سرطان پستان دارند، ریزش مو است. متاسفانه ریزش مو یکی دیگر از عوارض پرتو درمانی است.  پرتودرمانی می تواند باعث نازک شدن یا ریزش مو در ناحیه تحت درمان شود.

در اکثر بیماران پس از پایان درمان دوباره رشد موها شروع می شود، اما مقابله با ریزش مو می تواند سخت باشد. موهایی که دوباره رشد می کنند، ممکن است نسبت به قبل  نازک تر یا بافت متفاوت تری داشته باشند. اگر سوال یا نگرانی در مورد ریزش مو دارید از تیم پزشکی خود مشاوره بگیرید. اقدامات زیر نیز می توانند به مدیریت ریزش مو کمک کنند:

• اگر موهایتان را از دست بدهید، ممکن است پوست سرتان حساس باشد و بخواهید سرتان را بپوشانید. هنگام قرار گرفتن در معرض آفتاب برای محافظت از سر خود از کلاه یا روسری استفاده کنید. اگر ترجیح می دهید از مو یا کلاه گیس استفاده کنید، مطمئن شوید که آستر آن باعث تحریک پوست سر شما نمی شود.
• با موهای خود به آرامی رفتار کنید و از برس های نرم هنگام شانه کردن استفاده کنید. شامپوهای ملایم، استفاده از حوله نرم، عدم استفاده از اتو، ژل یا سشوار توصیه می شود.
• از یک مشاور یا روانشناس کمک بگیرید و در مورد نگرانی و استرس خود در مورد ریزش مو صحبت کنید. شما می توانید این موضوع را به صورتی صادقانه با اعضای خانواده خود مطرح کنید تا از این طریق با ایجاد آرامش بیشتر بتوانید شرایط بهتر را برای زیبایی و سلامت خود فراهم کنید.

شیمی درمانی و پرتودرمانی همزمان

شیمی درمانی از داروهای ضد سرطان (سیتوتوکسیک) برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند. در حالیکه در رادیوتراپی از پرتوهای پر انرژی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. داروهای شیمی درمانی می توانند سلول های سرطانی را نسبت به پرتودرمانی حساس تر کنند. ترکیب هر دو درمان اغلب موثرتر از انجام هر یک از درمان ها به تنهایی است.

با این وجود درمان سرطان پستان از طریق شیمی درمانی و رادیوتراپی می تواند عوارض قابل توجهی به دنبال داشته باشد. احساس خستگی، درد، پوسیدگی دندان مشکلات گوارشی، کاهش و افزایش وزن تغییرات پوستی، کم خونی، مشکلات کلیوی، لخته شدن خون و عفونت از مهمترین عوارض انجام شیمی درمانی و پرتودرمانی به صورت همزمان هستند. البته این عوارض به مرور زمان کمتر شده تا زمانی که به طور کامل از بین بروند. در صورتی که هر کدام از این موارد را مشاهده کردید، بلافاصله با پزشک خود تماس حاصل نمایید.

سخن نهایی

درمان سرطان پستان اگر زیر نظر پزشک مجرب و متخصصی مانند دکتر فرهاد موسی زاده انجام شود، بیمار با آرامش و حداقل عوارض جانبی می تواند روند درمان خود را پیگیری نمایند. ایشان فلوشیپ جراحی پستان و متخصص جراحی عمومی هستند. بیش از ۲۱ سال تجربه و آشنایی با علم روز دنیا باعث شده تا ایشان به عنوان یکی از برترین پزشکان در حوزه درمان سرطان پستان باشند. کارنامه کاری درخشان و انجام عمل های موفقیت آمیز گواه این مدعاست.

تست سرطان سینه در منزل کار بسیار ساده‌ای است. اگر شما به صورت متناوب این تست را انجام دهید، می‌توانید زودتر از معمول نسبت به تغییرات در بافت پستان خود آگاه شوید و روند درمانی خود را زودتر آغاز کنید.

برای مشاوره با دکتر فرهاد موسی زاده کافیست از طریق صفحه نوبت دهی ما اقدام نمایید. دکتر فرهاد موسی زاده فوق تخصص سرطان سینه در تهران است و شما می‌توانید از مشاوره حضوری با ایشان بهره مند شوید.

منابع:

• https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/types/radiation-therapy
• https://www.cancer.org/treatment/treatments-and-side-effects/treatment-types/radiation/effects-on-different-parts-of-body.html
• https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/radiation-therapy/about/pac-20385162

سوالات پرتکرار درباره پرتو درمانی سرطان سینه