رادیوتراپی سرطان سینه یا پرتو درمانی از روش‌های تکمیلی درمان سرطان پستان به حساب می‌آید. در این روش درمانی، از امواج یا ذرات پرانرژی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کنند. رادیوتراپی سرطان پستان یا همان پرتودرمانی عموما بعد از جراحی به کار گرفته می‌شود. هر چند در عمده موارد، این روش درمانی پس از جراحی لامپکتومی پستان به کار می‌رود. البته ممکن است برای پیشگیری از عود سرطان پستان و یا کاهش درد و بهبود علائم سرطان سینه نیز لازم باشد پس از جراحی ماستکتومی نیز از رادیودرمانی پستان کمک گرفته بگیرند. تمامی این موارد به نظر پزشک معالج و وضعیت پیشرفت بیماری بستگی دارد.
پرتو درمانی چیست؟
پرتودرمانی یا رادیوتراپی روشی است که از پرتوهای یونیزه برای ازبین‌بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. در این روش، از منبعی خارج از بدن مانند دستگاه شتاب‌دهنده خطی، پرتو ایکس یا پروتون به بافت سینه که سلول‌های سرطانی در آن وجود دارد، تابانده می‌شود.
پرتو ایکس و پروتون می‌توانند DNA سلول‌ها را آسیب برسانند که منجر به مرگ سلول سرطانی می‌شود. رادیوتراپی می‌تواند قبل یا بعد از جراحی برداشت تومور یا پستان انجام شود تا احتمال بازگشت سرطان کاهش یابد. همچنین از این روش می‌توان برای کاهش درد و بهبود علائم سرطان سینه پیشرفته استفاده کرد.
منظور از رادیوتراپی سرطان سینه چیست؟
یکی از رایج‌ترین روش‌های درمان سرطان سینه، پرتودرمانی یا رادیوتراپی است که از پرتوهای یونیزه‌ای مانند پرتو ایکس و پروتون استفاده می‌کند. این پرتوهای پر انرژی توسط منبع خارجی به بدن فرستاده شده و باعث آسیب به DNA سلول‌های سرطانی و مرگ آنها می‌شود. این پرتو فقط به‌اندازه‌ای نفوذ می‌کند که سلول‌های سرطانی را از بین ببرد و به بافت‌های سالم صدمه کمتری وارد کند.
رادیوتراپی معمولاً بعد از جراحی سرطان سینه برای ازبین‌بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده به کار می‌رود تا احتمال بازگشت سرطان کاهش یابد. پرتوهای ایکس یا ذرات نامرئی‌اند، شما پس از درمان آلوده و رادیواکتیو نیستید، بنابراین ایمن است که در اطراف دیگر افراد از جمله کودکان باشید. پرتودرمانی بلافاصله سلول‌های سرطانی را نمی‌کشد. بلکه چند روز یا چند هفته طول می‌کشد تا DNA به‌اندازه کافی آسیب ببیند که سلول‌های سرطانی بمیرند.
رادیوتراپی سرطان پستان به صورت جلسه‌ای انجام می‌گیرد. پزشک متخصص سرطان پستان تعداد جلسات را بر اساس میزان پیشرفت بیماری و پاسخ به درمان بیمار تعیین خواهد کرد. همچنین، این روش درمانی مکمل می‌تواند همزمان با روش‌های دیگر از جمله هورمون درمانی و درمان‌های هدفمند انجام گیرد.
شماره تماس مطب دکتر فرهاد موسی زاده: ۸۸۶۷۶۹۲۹
هدف از رادیوتراپی سرطان سینه چیست و چه زمانی از رادیوتراپی استفاده می‌شود؟
به طور کلی، رادیوتراپی سرطان سینه یک روش مکمل برای درمان این بیماری است. از این رو، در هر مرحله از فرایند درمان می‌توان از این روش استفاده نمود. اصلی‌ترین مرحله‌ای که معمولا استفاده از رادیودرمانی اجتناب ناپذیر خواهد بود، پس از لامپکتومی است. در ادامه به مواردی که پرتودرمانی سرطان پستان به کار می‌رود، اشاره خواهیم کرد.
پرتودرمانی پس از برداشت توده
اگر قرار است عملی برای برداشتن سرطان پستان و حفظ بافت پستان باقی‌مانده انجام دهید (برداشت توده یا جراحی حفظ پستان)، پزشک شما ممکن است پس از روند درمانی شما پرتودرمانی را برای کشتن هر سلول سرطانی که ممکن است باقی‌مانده باشد، توصیه کند. افزودن پرتودرمانی پس از برداشت توده، خطر بازگشت سرطان در پستان تحت‌تأثیر را کاهش می‌دهد.
ترکیب برداشت توده با پرتودرمانی اغلب به‌عنوان درمان حفاظتی پستان شناخته می‌شود. این نوع درمان مؤثر به‌اندازه برداشتن تمام بافت پستان است. در موارد خاصی که خطر عود مجدد بسیارپایین است، پزشک شما ممکن است گزینه عدم پرتودرمانی پس از برداشت توده را نیز مطرح کند. پس از برداشت توده، گزینه‌های درمان پرتودرمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- پرتودهی به کل پستان: یکی از رایج‌ترین انواع پرتودرمانی پس از برداشت توده، پرتو ایکس خارجی است که به کل پستان داده می‌شود.
- پرتودهی به بخشی از پستان: پرتودرمانی بخشی از پستان ممکن است برای برخی سرطان‌های اولیه پستان گزینه‌ای باشد. این تکنیک پرتودهی داخلی یا خارجی را به محل برداشت سرطان هدایت می‌کند.
پرتودرمانی پس از ماستکتومی
پرتودرمانی همچنین می‌تواند پس از ماستکتومی مورد استفاده قرار گیرد. در این شرایط، پرتو می‌تواند هر سلول سرطانی باقی‌مانده را بکشد و خطر عود سرطان در بافت‌های باقی‌مانده دیواره سینه یا غدد لنفاوی را کاهش دهد. هنگام تعیین اینکه آیا باید پس از ماستکتومی پرتودرمانی شوید یا خیر، پزشک شما در نظر می‌گیرد که آیا شما دارای موارد زیر هستید یا خیر:
- غدد لنفاوی دارای علائم سرطان پستان: غدد لنفاوی زیربغلی که آزمایش مثبت برای سلول‌های سرطانی دارند، نشان‌دهنده این است که برخی سلول‌های سرطانی فراتر از پستان گسترش یافته‌اند.
- اندازه تومور بزرگ: یک سرطان پستان بزرگ‌تر از حدود 2 اینچ (5 سانتی‌متر) به طور کلی خطر عود بیشتری نسبت به سرطان‌های کوچکتر دارد.
- حاشیه بافت با علائم سرطان پستان: پس از برداشتن بافت پستان، حاشیه بافت‌ها از نظر علائم سلول‌های سرطانی بررسی می‌شود. حاشیه‌های بسیار باریک یا حاشیه‌هایی که آزمایش مثبت سلول سرطانی دارند، عامل خطر برای عود مجدد هستند.
شماره تماس مطب دکتر فرهاد موسی زاده: ۸۸۸۷۰۹۱۳
- پرتو ایکس خارجی: پرتو ایکس خارجی توسط یک دستگاه بزرگ به نام شتاب‌دهنده خطی ارائه می‌شود. این دستگاه یک باریکه پرتو را به منطقه تحت درمان هدایت می‌کند. برای اطلاعات بیشتر در مورد پرتو ایکس خارجی بخوانید.
- براکی‌تراپی یا پرتودرمانی داخلی: پرتودرمانی داخلی که پزشکان آن را براکی‌تراپی می‌نامند، از یک ماده رادیواکتیو مهروموم شده در دانه‌ها یا لوله‌های ریزی استفاده می‌کند که به طور مستقیم درون بدن، داخل خود سرطان یا محلی که سرطان در آن وجود داشته
قرار داده می‌شود. برای اطلاعات بیشتر در مورد پرتودرمانی داخلی بخوانید. - رادیوتراپی سیستمیک: در این روش مواد رادیواکتیو وارد جریان خون شده و در سراسر بدن پخش می‌شود تا به سلول‌های سرطانی در سراسر بدن برسد.
رادیوتراپی بعد از سرطان پیشرفته موضعی
برخی از تومورهای پستان را نمی‌توان با جراحی خارج کرد. در چنین مواردی لازم است قبل از جراحی بیمار تحت شیمی درمانی و پرتودرمانی قرار گیرد.
سرطان التهابی پستان نیز یکی از سرطان‌های تهاجمی است که می‌تواند به بافت‌های لنفاوی پوستی نشر یابد. برای درمان این بیماری لازم است از مسیر شیمی درمانی، جراحی ماستکتومی و رادیوتراپی سرطان سینه کمک گرفته شود. البته این مسیر درمانی الزاما برای همه افراد به کار نمی‌رود. بلکه پزشک متخصص باید بر اساس شرایط بیمار بهترین برنامه درمانی را تنظیم نماید. در نظر داشته باشید که هدف از درمان سرطان پستان درمان تومور و پیشگیری از عود آن است.
پرتودرمانی برای کنترل سرطان سینه متاستاتیک
هر گاه سرطان پستان پیشرفته باشد و به بافت‌های دیگر (کبد، مغز و ریه) نفوذ کند، سرطان سینه متاستاتیک نامیده می‌شود. رادیوتراپی سرطان پستان برای کنترل این شرایط راهکار مناسبی است. پرتوهای پرانرژی برای کوچکتر کردن تومور و کاهش درد مفید هستند. هر چند این مساله کاملا به شرایط بیمار و نظر پزشک متخصص بستگی دارد.
تابش به قسمتی از بافت پستان
برای افرادی که در مراحل اولیه ابتلا به سرطان سینه هستند، تنها بخش‌هایی از پستان تحت پرتوهای پرانرژی قرار می‌گیرند. در این روش، می‌توان از رادیوتراپی سرطان سینه داخلی یا خارجی استفاده نمود. به این ترتیب که بعد از لامپکتومی، محل قبلی تومور تحت پرتوهای پرانرژی قرار می‌گیرد تا سلول‌های باقی مانده از بین بروند.
انواع روش‌های رادیوتراپی سرطان سینه کدامند؟
رادیوتراپی سرطان سینه با ۳ روش انجام می‌شود، هر یک از این روش‌ها، بنا بر تشخیص پزشک قابل انجام هستند. در ادامه به معرفی روش‌های رادیودرمانی سرطان پستان می‌پردازیم.
۱- پرتودرمانی داخلی سرطان پستان
در این روش که به آن براکی تراپی نیز گفته می‌شود، منبع پرتوهای پرانرژی در داخل بدن بیمار قرار می‌گیرد. در واقع، پزشک بعد از خارج کردن تومور پستان، یک منبع تولید پرتو را در محل تومور جاسازی می‌کند. این منبع برای مدت کوتاهی در داخل بافت پستان باقی می‌ماند تا در نهایت تمامی سلول‌های سرطان پستان از بین بروند. مدت زمان مناسب برای استفاده از پرتوهای پرانرژی، به نظر پزشک متخصص بستگی خواهد داشت. دنبال کردن فرایند درمانی با رادیوتراپی داخلی سرطان سینه برای پیشگیری از عود بیماری لازم و ضروری است.
۲- رادیوتراپی خارجی سینه
رایج‌ترین روش رادیوتراپی سرطان سینه، همین روش خارجی است. به این معنا که امواج و ذرات پرانرژی از بیرون بدن به محل تومور تابانیده می‌شوند. معمولا پس از عمل جراحی حفظ پستان (لامپکتومی یا ماستکتومی جزئی)، رادیو درمانی خارجی باید انجام گیرد.
در این روش، ابتدا از طریق تصویربرداری‌های دقیق (سی تی اسکن)، محل تابش امواج باید مشخص گردد. تکنسین با تعیین محل تحت درمان، دستگاه‌ها را تنظیم کرده و آن را فعال می‌کند. مقدار دوز دریافتی پرتوها توسط پزشک متخصص تعیین خواهد شد. این مساله به میزان پیشرفت بیماری و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد.
۳- رادیوتراپی سیستمیک
در این روش مواد رادیواکتیو وارد جریان خون شده و در سراسر بدن پخش می‌شود تا به سلول‌های سرطانی در سراسر بدن برسد.
در حین پرتودرمانی، جهت قرار گرفتن یا خوابیدن بیمار باید به گونه‌ای باشد که بیشترین پرتو را دریافت کند. در این صورت، اثربخشی پرتودرمانی بیشتر بوده و بهبودی سریع‌تری حاصل می‌گردد.
عوارض رادیوتراپی سرطان سینه چه مواردی هستند؟
رادیوتراپی سرطان سینه با پرتوهای پرانرژی انجام می‌گیرد. با این که این پرتوها به بافت‌های سالم آسیب نمی‌زنند، اما در هر حال، عوارضی را در پی دارند. البته این عوارض مدتی پس از اتمام درمان برطرف شده و فرد بهبودی کامل پیدا می‌کند. برخی از رایج‌ترین عوارض پرتودرمانی پستان شامل موارد زیر هستند:
- احساس خستگی و ضعف
- تورم غدد لنفاوی زیر بغل و بازو
- ملتهب شدن ریه یا آسیب قلبی
- ایجاد ورم در ناحیه قفسه سینه
- بروز حساسیت‌های پوستی، خارش و قرمزی
- ظهور دانه‌های تاول مانند یا شبیه به آفتاب سوختگی بر روی پوست
هر یک از این عوارض می‌توانند در اثر رادیودرمانی ایجاد گردند. با این حال، برخی فاکتورها در بروز عوارض و شدت آنها تاثیرگذار هستند. برای مثال، این که کدام قسمت بدن تحت پرتودهی قرار گیرد، مهم است. مثلا غدد لنفاوی زمانی دچار ورم می‌شوند که به طور مستقیم تحت درمان با رادیوتراپی سرطان سینه قرار گیرند.
رادیوتراپی برای کدام بیماران مناسب نیست؟
پرتودرمانی ممکن است در بیمارانی که شرایط زیر را دارند مناسب نباشد یا نیاز به احتیاطات اضافی داشته باشد:
- بارداری: پرتو می‌تواند برای جنین درحال‌رشد مضر باشد، بنابراین معمولاً پرتودرمانی تا پس از زایمان به تأخیر می‌افتد.
- ایمپلنت سینه : تعدیلاتی انجام می‌شود تا مواجهه ایمپلنت با پرتو به حداقل برسد. از تکنیک‌های خاص ثابت سازی و پرتودهی استفاده می‌کنند.
- اختلالات خودایمنی: پرتو می‌تواند بالقوه برخی مشکلات خودایمنی مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید و اسکلرودرما را بدتر کند یا عود آنها را تحریک نماید.
- برخی ضربان‌سازها و دفیبریلاتورها : ممکن است ماشین‌آلات و پرتو با برخی مدل‌های قدیمی‌تر تداخل داشته باشند. مدل‌های جدیدتر اغلب سازگار هستند.
- مواجهه قبلی با پرتو: نواحی که قبلاً تحت پرتودرمانی قرار گرفته‌اند معمولاً تحمل پرتو بیشتری را بدتر از سایر نواحی دارند، زیرا حساسیت بیشتر و خطر سمیت بالاتر است.
- سن پایین: کودکان و بزرگسالان جوان نسبت به پرتو حساس‌تر هستند و خطر ابتلا به سرطان‌های ثانویه در طول عمرشان بیشتر است، بنابراین خطرات در برابر فواید پرتودرمانی باید بادقت زیاد سنجیده شود.
بهترین زمان برای شروع رادیوتراپی سرطان سینه
رادیوتراپی سرطان پستان در عمده موارد به عنوان یک روش مکمل به کار می‌رود. این که چه زمانی باید پرتودهی را آغاز نمود به میزان پیشرفت بیماری، زمان جراحی، وضعیت بیمار و نظر پزشک بستگی دارد. تعداد جلسات مورد نیاز نیز باید با توجه به میزان پیشرفت بیماری تعیین گردد.
به منظور کاهش عوارض درمان با پرتوها و تنظیم بهترین برنامه درمانی حتما به یک پزشک متخصص مجرب مراجعه کنید. دکتر فرهاد موسی زاده تجربه فراوانی در زمینه درمان سرطان پستان دارند. از این رو، ایشان می‌توانند راهنمایی‌های لازم در زمینه رادیوتراپی سرطان سینه را به شما ارائه دهند.
منابع:
