شایع‌ترین مشکلی که برای غدد پاراتیروئید ایجاد می‌شود، مشکل پرکاری تیرویید است که در این حالت مقدار هورمون‌های پاراتیروئیدی ترشح شده بیش از میزان لازم است. به این بیماری هیپرپاراتیروئیدیسم یا پرکاری پاراتیروئید گفته می‌شود. وقتی شخصی به این مشکل دچار می‌شود، غدد پاراتیروئید او رفتار غیر طبیعی دارند و صرف‌نظر از میزان کلسیم بدن، مقادیر زیادی هورمون ترشح می‌کنند و حتی زمانی که سطح کلسیم بدن نرمال است و این غدد نباید هیچ هورمونی ترشح کنند، همچنان به ترشح هورمون ادامه می‌دهند. تولید بیش از حد هورمون‌های پاراتیروئیدی می‌تواند برای سلامتی شخص بسیار مضر باشد و باعث می‌شود شخص احساس خستگی بسیار شدید کند، به پوکی استخوان مبتلا شود و با بسیاری مشکلات جدی دیگر روبه رو شود. خوشبختانه، پرکاری تیروئید با تکنیک‌های جدید جراحی بسته که معمولا در کمتر از بیست دقیقه انجام می‌شود، قابل درمان است.
علت ترشح بیش‌از حد هورمون
شایع‌ترین علت ترشح بیش‌ازحد هورمون توسط غدد پاراتیروئید، تشکیل شدن یک توده‌ی اضافی (غیر سرطانی) در یکی یا تعداد بیشتری از این غدد است.
در اغلب موارد، وضعیت بیماران به این صورت است که در یکی از غدد پاراتیروئید توده‌ای تشکیل شده است و این غده تمامی هورمون پاراتیروئید را تولید می‌کند. سه غده‌ی دیگر توده‌ای نیستند و کوچک هستند و به صورت نرمال عمل می‌کنند و به خاطر بالا بودن سطح کلسیم بدن (به علت پرکاری غده‌ی توده‌ای) به حالت خفته در آمده‌اند و هورمون ترشح نمی‌کنند. غده‌ای که پرکار است به ندزت سرطانی است (کمتر از یک مورد از 2500 مورد)، اما این غده به تدریج باعث آسیب رساندن به بدن می‌شود، چرا که موجب بالا رفتن غیر طبیعی سطح کلسیم در بدن ما می‌شود و این مسئله نیز باعث تخریب برخی بافت‌ها در بدن می‌شود.
علائم پرکاری تیروئید
بیمارانی که هورمون پاراتیروئید در بدن آن‌ها بیش از حد تولید می‌شود، سطح کلسیم خونشان بالا می‌رود و با این حال ممکن است از استخوان درد شکایت داشته باشند. در موارد شدید بیماری، ممکن است استخوان‌ها تا حدی کلسیم خود را از دست بدهند (چون هورمون پاراتیروئید دستور تجزیه ماتریکسی استخوان‌ها را می‌دهد) که استخوان‌های شخص شکننده شده و تراکم خود را از دست بدهند و بشکنند (پوکی استخوان). این مشکل خصوصا در افراد مسن بیشتر پیش می‌آید.
همچنین ممکن است در درون استخوان خونریزی‌های جزئی ایجاد شود که این مسئله باعث استخوان درد می‌شود.
یکی دیگر از علائم پرکاری تیروئید، تشکیل زخم معده و پانکراس است. بالا بودن میزان کلسیم خون می‌تواند برای برخی از سلول‌های بدن خطرناک باشد، از جمله سلول‌های موجود در جداره‌ی داخلی معده و پانکراس که دچار التهاب شده و دردناک می‌شوند (زخم معده و پانکراتیت).
از علائم دیگر بالا بودن مداوم کلسیم خون، تشکیل سنگ در کلیه است. از آن جایی که مهمترین کار کلیه پاکسازی خون می‌باشد، در بیمارانی که به پرکاری تیروئید مبتلا هستند، کلیه‌ها با مقادیر بالای کلسیم مواجه می‌شوند و پالایش مداوم مقادیر زیادی کلسیم موجب تجمع کلسیم در توبول‌های کلیوی شده که نهایتا منجر به تشکیل سنگ کلیه می‌شود.
در موارد بسیار وخیم، ممکن است کل بافت کلیه پر از ذرات کلسیم شود و حتی قسمتی از آن به خاطر انباشته شدن و رسوب کردن مقادیر بیش از حد کلسیم، شکل استخوانی پیدا کند. این مشکل نه تنها بسیار دردناک است بلکه می‌تواند به نارسایی کلیه منجر شود.
خطرات احتمالی پرکاری تیرویید
- کاهش تراکم استخوان و پوکی استخوان
- شکستگی استخوان
- سنگ کلیه
- زخم معده
- پانکراتیت (التهاب پانکراس)
- اختلالات سیستم عصبی
- تشخیص پرکاری تیروئید
تشخیص پرکاری تیروئید نسبتا ساده است چرا که غدد پاراتیروئید مقادیر بسیار زیادی هورمون را به صورت سرم کلسیم تولید می‌کنند و تشخیص و اندازه گیری این ماده در خون نیز کار ساده و آسانی است.
یکی دیگر از راههای تشخیص پرکاری پاراتیروئید، اندازه‌گیری میزان کلسیم موجود در ادرار طی یک شبانه‌روز است. البته، اندازه گیری میزان کلسیم در ادرار یک روش غیر مستقیم برای بررسی عملکرد پاراتیروئید است که میزان صحت آن تنها 25 تا 40 درصد است. دقیق‌ترین و مطمئن‌ترین راه تشخیص پرکاری تیروئید، تایید بالا بودن هورمون‌های پاراتیروئید به شکل سرم کلسیم است.
روش‌های درمان پرکاری پاراتیرویید اولیه
بیماران مبتلا به پرکاری پاراتیروئید اولیه تنها دو انتخاب دارند، اول این که هیچ اقدامی نکنند و دوم این که غده‌ی پاراتیروئیدی که مشکل‌ساز شده است را با عمل جراحی خارج کنند (در موارد نادری ممکن است بیش از یک غده مشکل‌ساز باشد).
برخی پزشکان در صورتی که پرکاری تیروئید بیمار بسیار خفیف باشد، انجام جراحی را پیشنهاد نمی‌کنند. اما باید این موضوع را در نظر داشته باشید که پرکاری تیروئید به خودی خود، خوب نمی‌شود و قطعا بدتر خواهد شد و به خاطر داشته باشید که پرکاری پاراتیروئید به علت تشکیل توده‌ای در یکی از غدد پاراتیروئید ایجاد می‌شود و با گذشت زمان این توده بزرگ‌تر و بزرگ‌تر می‌شود.
کم‌کاری تیرویید
کم‌کاری پاراتیرویید به بیماری گفته می‌شود که در آن غدد پاراتیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کنند. این بیماری بسیار نادر است و در اغلب موارد به این علت ایجاد می‌شود که در هنگام انجام جراحی تیروئید یا پاراتیروئید، به غدد پاراتیروئید آسیب وارد شده است. کم کاری پاراتیروئید و کاهش ترشح هورمون توسط این غدد منجر به کاهش میزان کلسیم خون و افزایش میزان فسفر خون می‌شود.
علایم کم‌کاری تیرویید
علائم کم کاری پاراتیروئید ممکن است بسیار خفیف و در حد احساس گزگز و مور مور در دست‌ها و انگشتان و اطراف دهان باشد و یا ممکن است شدید و به صورت گرفتگی‌های عضلانی باشد. شدیدترین علائمی که این بیماری ایجاد می‌کند، کزاز (گرفتگی عضلانی شدید در کل بدن) و تشنج (این مورد بسیار نادر است) می‌باشد.
علل کم‌کاری پاراتیرویید
نارسایی و کم‌کاری غده پاراتیروئید یک مشکل نادر است که در شرایط خاص و شناخته شده‌ای ایجاد می‌شود. شایع‌ترین علت بروز این مشکل، توقف فعالیت غده پاراتیروئید بعد از انجام عمل جراحی بر روی تیروئید یا پاراتیروئید است. یک علت دیگر (البته نادر است) این است که این مشکل از بدو تولد (به صورت مادر زادی) ایجاد می‌شود و شخص از ابتدا این غدد را در بدن خود ندارد. در مواردی نیز نمی‌توان علت کم کاری پاراتیروئید را تشخیص داد.
دو نوع مختلف از کم کاری پاراتیرویید :
- کمبود ترشح هورمون پاراتیروئید
- عدم توانایی کلیه‌ها و استخوان‌ها برای پاسخگویی به هورمون پاراتیروئیدی
شناختن این نوع از بیماری کم‌کاری پاراتیروئید آسان‌تر است. بیماری که به این وضعیت دچار شده است، دارای غدد پاراتیروئید کوچکی است (یا اصلا غدد پاراتیروئید را ندارد) و به همین علت میزان ترشح هورمون PTH پایین است.
این مشکل دو دلیل عمده می‌تواند داشته باشد:
علت اول: کم‌کاری تیروئید بعد از عمل جراحی تیروئید یا پاراتیروئید
اولین (و شایع‌ترین) علت کم بودن میزان هورمون‌های پاراتیروئیدی این است که این غدد در هنگام انجام جراحی خارج کردن غده تیروئید، به صورت تصادفی برداشته می‌شوند. هرچند در اغلب موارد جراحی غده تیروئید با چنین عوارضی همراه نیست، اما ممکن است در 1 تا 3 درصد از موارد جراحی برداشتن کامل غده‌ی تیروئید، این مشکل بروز کند.
علت دوم: کم‌کاری پاراتیرویید ایدیوپاتیک (با علت ناشناخته)
در این حالت علت ترشح کم هورمون‌های PTH مشخص نیست و به این حالت ایدیوپاتیک گفته می‌شود. این بیماری بسیار نادر است و ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد و یا در زمان دیگری بروز کند.
کم کاری پاراتیرویید مادر زادی: در این حالت بیماران از بدو تولد، غدد پاراتیروئید را ندارند و اکثر این بیماران هیچ سایقه خانوادگی در ابتلا به این بیماری ندارند.
کم کاری پاراتیرویید اکتسابی: در این حالت سیستم ایمنی بدن آنتی بادی‌هایی تولید می‌کند که بر ضد غدد پاراتیروییدی هستند و با آن‌ها مانند یک بافت خارجی رفتار می‌کنند. این بیماری ممکن است تنها به غدد پاراتیرویید آسیب بزند و یا این که علاوه بر غدد پاراتیروئید به ارگان‌های دیگری نیز صدمه وارد کند.
درمان کم‌کاری پاراتیرویید
اصلی‌ترین روش درمان کم‌کاری پاراتیروئید، صرف نظر از علت بیماری، مصرف مکمل‌های ویتامین D و کلسیم است. اکثر بیماران نیاز دارند که قرص کلسیم را چند بار در روز و قرص‌های ویتامین D با دوز بالا را یک بار در روز مصرف کنند.
